یکی از این مجموعه‌ها که در شهر کلیبر قرار گرفته که مربوط به کاروانسرای تاریخی جانانلو است. این میراث تاریخی که به شماره ۳۱۷۰۶ در فهرست آثار ملي ثبت شده است، تحت مالکیت میراث فرهنگی قرار داشته و در اختیار اداره کل میراث فرهنگی استان است.
این بنای متعلق به دوران صفوی حدود ۲۰۰۰ مترمربع وسعت دارد که اعیان آن حدود ۳۸۰متر مربع و تعداد طبقات آن نیز یک طبقه است در گذشته کاربر کاروانسرا داشته و امروز کاربری مصوب آن، اقامتی (مجتمع گردشگری بین راهی) با حفظ ضوابط ثبت جهانی در صورت ثبت جنگل‌های ارس در فهرست جهانی است.
در خصوص این بنا باید بدانیم که در مجاورت آن مسیر جنگل‌های ارسباران قرار گرفته است از طرفی ناحیه بندی اولیه آن در مسیر جنگل های ارسباران-منابع طبیعی و ناحیه بندی بعدی جاده است. دسترسی های اطراف بنا نیز شامل جاده میشود و نوع معابر و درجه بندی دسترسی‌ها شریان درجه اول است.
درباره این میراث ارزمند چه می‌دانید؟ کاروانسراي شاه عباسي جانانلو در جاده كليبر جانانلو در مسير پل‌هاي تاريخي خداآفرين و روي رودخانه ارس واقع شده كه با توجه به موقعيت قرارگيري و بقاياي به دست آمده به نظر مي‌رسد اين بنا برخلاف اغلب كاروانسراهاي شاه عباسي موجود كشورمان، می‌تواند مربوط به دوره‌هايي پيش از صفويه نیز باشد.
جاده فعلي كليبر- جانانلو تنها مسيري بوده كه قفقاز شمالي را به تبريز و جاده ابريشم متصل مي‌كرده و از اين نظر كاروانسراي شاه عباسي موجود در اين مسير از ارزش و اعتبار بسيار بالايي برخوردار بوده است.
این بنا که در پنج کیلومتری راه جانانلو – کلیبر قرار دارد، از دو سالن تشکیل شده و مصالح به‌کار رفته در ساخت این کاروانسرا سنگ، ساروج و آجر است.
در خصوص مطالعات مربوط به مداخلات و الحاقات نیز تنها قسمتی از کاروانسرای جانانلو از جمله عایق کاری بخش‌هایی از بام و ورودی کاروانسرا توسط میراث فرهنگی استان طی سالیان گذشته مرمت شده است.
کاروانسرای کوهستانی جانانلو به دلیل قرار گرفتن در جاده كليبر جانانلو در مسير پل‌هاي تاريخي خداآفرين و رودخانه ارس واقع شده كه با توجه به موقعيت قرارگيري و بقاياي به دست آمده و مهمتر از آن واقع شدن در مسیر محور گردشگری تاریخی طبیعی ارسباران قابلیت تبدیل به مکانی فرهنگی هنری و اقامتی پذیرایی را تحت عنوان مجتمع گردشگری بین راهی دارد.
البته از سوی دیگر با توجه به اینکه جاده فعلي كليبر- جانانلو تنها مسيري بوده كه قفقاز شمالي را به تبريز و جاده ابريشم متصل مي‌كرده و از اين نظر كاروانسراي شاه عباسي موجود در اين مسير از ارزش و اعتبار بسيار بالايي برخوردار بوده است.
کردشت میراثی چند پاره از بخش‌های مختلف
در خصوص بنای تاریخی دیگر آذربایجان شرقی باید بدانیم که مجموعه گردشگری کردشت در شهر جلفا قرار گرفته که در فهرست ثبت آثار ملي با شماره ۱۶۵۵ به ثبت رسیده است.
این بنا در بخش سیه رود – ساحل رود ارس – روستای کردشت قرار گرفته که قدمت آن مربوط به دوران صفوی و قاجار است.
این بنا با کشور ارمنستان هم مرز است در ناحیه بندی اطرافش باغات و زمین‌های زراعی قرار گرفته اند. دسترسی های اطراف بنا اینگونه است که جاده به سمت اوشتبین و خدا آفرین و جاده به سمت سیه رود دارد از طرفی شریان درجه۱ جاده سیه رود به سمت خدا آفرین دارد و عرصه آن حدود ۱۳۴۰۱ متر مربع است.
این بنای یک طربقه که اعیان آن حدود ۵۵۰۰ متر مربع است، طبق مصوبه تعیین کاربری باید فرهنگی هنری- اقامتی- پذیرایی- بهداشتی درمانی در قالب مجتمع گردشگری بین راهی شود.
مجموعه کردشت که در ۷۲ كيلومتري شهر جلفا قرار دارد، به علت مجاورتش با روستاي كردشت به نام مجموعه تاريخي كردشت معروف شده است. مجموعه تاريخي كردشت، از قسمت‌هایی همچون قلعه يا باروي حفاظتي مجموعه، پادگان تا قلعه نظامي، ميدان، مسجد، بناي حكومتي و ديوان خانه، حمام و … تشکیل شده است.
از اين مجموعه هم‌اكنون قلعه نظامي، بارو، بناي حكومتي، حمام و يخچال نسبتا سالم و قابل تشخيص هستند و مابقي به علت آسيب‌هاي زياد از بين رفته‌اند يا فقط آثاري از آن‌ها باقي است.
در مورد شكل‌گيري اين مجموعه به نظر مي‌رسد كه بارو با توجه به منضمات كامل و گستردگي آن به دور يک مجموعه با اهميت نظامي كشيده شده است و با توجه به استراتژيک بودن منطقه و همچنين حفاظت‌هاي طبيعي مانند رود ارس از شمال و كوه‌هاي كيامكي داغ از جنوب، منطقه تبديل به يک تنگه مي‌شود و خود به خود يک سنگر غير قابل دسترس و مناسب به وجود مي‌آورد.
باارزش‌ترين بناي باقيمانده از مجموعه تاريخي كردشت، حمام آن است و نماد بیرونی آن گنبدهایی است که از جاده قابل رویت هستند البته از آنجایی که حمام ورودی‌های اصلی خود را از داخل بنای اربابی میگرفته است، سردر بارزی ندارد و سيستم ورودي‌ها نشانگر کاربری خاص اين قسمت در گذشته هستند؛ در حقيقت اين حمام از طريق چهار ورودي و دو هشتي تغذيه مي‌شود كه هر كدام براي گروهي از اشخاص كاربرد داشته است.
تونل براي ورود خانم‌هاي مستقر در اندروني و ورودي‌هايی از داخل بنا براي امرا و بزرگان و ورودي درب اصلي براي سربازان و بقيه افراد بوده است.
بعد از هشتي‌ها مستقيم وارد سربينه مي‌شويم، گنبدهاي آجري هشتي با ورود به سربينه تبديل گنبد بزرگ و داراي تزئينات ظريف آهكبري مي‌شود كه تغيير فضا را به بيننده القا مي‌كند.
در سربينه چهار سكو در چهار جهت قرار دارد كه هركدام داراي حوض مرمري ويژه خود است، سكوي سمت جنوبي بزرگتر و داراي تزئينات ظريف‌تري بوده و تبديل به شاه نشين سربينه شده است. در وسط سربينه حوض سنگي قرار دارد و در اطراف سكوها، كفشكن‌ها با نظم خاصي در دو طرف پله‌هاي سكوها جا گرفته است.
به طور دقیق در نقطه مقابل ورودي و در جهت غربي سرينه درب دالان يا مياندار قرار گرفته است و ورودي جنوبي با دالاني به طول تقريبي ۲۵ تقريبي و با دو خم به مياندار مي‌رسد و در ورودي شمالي با ۳ پله به فضاي مربع شكلي مي‌رسد كه به ايوان رو به خانه ارس راه دارد.
اين ايوان كه در معماري حمام‌هاي ايراني نظير ديگري براي آن يافت نمي‌شود مختص اين بناست. در جبهه غربي خزينه قرار دارد كه توسط سه پله مي‌توان به آن دست يافت. اين حمام همچنين داراي انبار، آتش خانه و همچنين كانال‌هاي انتقال حرارت به زير گرم خانه است و حمام هم اسلوب مشخص و كامل معمار ايراني دارد.
تزئینات حمام کردشت آهکبری‌های نفیسی است که در ایران بی‌نظیر بوده و از این لحاظ یکی از شاخص‌ترین بناها در کشور به شمار می‌رود، نقش‌هاي گل مرغ آهكبري‌هاي روي گنبدهاي حمام با توجه به ظرفيت، كامل بودن قوس و دقت در رسم اسليمي‌ها در بعضي قسمت‌ها به دوران يا اوايل زنديه و قاجار اشاره دارد.
نظر بعضي از محققان به صفوي بودن حمام است ولي مستندات موجود، تزئينات را به اوايل دوران قاجار و زنديه نسبت مي‌دهد.
در دو طرف خزينه ۱۲ اتاق خصوصي شستشو براي بزرگان و امرا و يا اصولا” خود شاه بوده است، اين اتاق‌ها از نظر تزئينات در سطح بالايي بوده و بسيار دقيق و ظريف آهكبري شده است.
پركارترین تزئينات در كل حمام مخصوص اين اتاق‌ها بوده که به خزينه دسترسي مستقيم دارند البته آهكبري‌هاي اين حمام در ايران بي‌نظير بوده و از اين لحاظ شاخص‌ترين بناي حال حاضر كشور محسوب میشود.
انتهای پیام
