مدیرعامل صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی درباره مزایده ۴۰ بنای تاریخی توضیح داد و از مزایده خانه سرهنگ ایرج در آینده نزدیک و آخرین وضعیت واگذاری خانه جلال آل احمد و تالار آیینه‌خانه سعادت‌خواه سخن گفت.
هادی میرزائی ـ مدیرعامل صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیاء و بهره‌برداری از بناهای تاریخی و فرهنگی ـ درباره مزایده اخیر این صندوق در گفت و گو با خبرگزاری ایسنا گفت: ۴۰ بنا از ۱۳ استان در این مرحله به میزان ۱۹۰ میلیارد تومان جذب سرمایه مستقیم برای مزایده گذاشته شده که در دو مرحله، مزایده انجام می‌شود. این میزان جذب سرمایه صرفا برای مرمت بناها است و هزینه تجهیز درنظر گرفته نشده است. آن‌چه به عنوان ثروت میان نسلی برای ما باقی می‌ماند حفاظت از این بناها است.
او افزود: بناهایی از جمله “خانه سرهنگ ایرج” از تهران در مرحله بعد به مزایده می‌رود. همچنین درباره تعدادی از بناها مثل “کوشک ناصرالدین میرزا پاکدشت” که در سال‌های قبل واگذار شده بود، با توجه به عدم توانایی سرمایه‌گذار در احیاء، نسبت به خلع ید او اقدام شده و در دستور کار واگذاری قرار گرفته است.
کدام بناهای تاریخی به مزایده رفت
خانه معبودی تبریز، کاروانسرای جانانلو کلیبر و مجموعه کردشت جلفا (استان آذربایجان شرقی)، خانه شریعت، خانه خادم‌باشی و خانه آصف (استان اردبیل)، خانه نجفی، عمارت هفته و عمارت حاج رییس بوشهر و قلعه زائر خضرخان تنگستان (استان بوشهر)، غار کتله خور گرماب، چلپی اوغلو سلطانیه و حمام سالار سلطانیه (استان زنجان)، رباط سنگ بست فریمان و کاروانسرای مهر سبزوار (استان خراسان رضوی)، ساختمان بهداری سراوان، قلعه ناصری ایرانشهر، خانه زعیم ابوئی و ساختمان دادگستری و گاراژ ملک زاهدان و بانک ایران و انگلیس زابل (استان سیستان و بلوچستان)، هتل آپادانا مرودشت، کازرونیان و عطروش شیراز (استان فارس)، عمارت مشیر دیوان و خانه پیرمرادی سنندج (استان کردستان)، حمام حاج شهباز خان، خانه حاج آخوند و خانه رنده‌کش (استان کرمانشاه)، کاروانسرای چشمک و کاروانسرای گوشه و خانه پور ابوالقاسمی خرم‌آباد و خانه مستجاب الدعوه بروجرد (استان لرستان)، کاروانسرای کهک دلیجان و کاروانسرای خشکه رود ساوه (استان مرکزی)، خانه ضرابی و حمام ارامنه با عنوان مجموعه هگمتانه (استان همدان) و کاروانسرای شمش مهریز و خانه آقایی‌ها (استان یزد) مجموعه‌هایی هستند که به گفته میرزائی در این دوره به مزایده گذاشته شده‌اند و پاکت‌های آن‌ها در دو مرحله بازگشایی و ارزیابی می‌شوند.
توجه ویژه به مناطق روستایی و محروم
مدیرعامل صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیاء و بهره برداری از بناهای تاریخی و فرهنگی در ادامه گفت: از این مجموعه، هشت بنا با قابلیت جذب سرمایه ۶۶ میلیارد تومان به مناطق روستایی و محروم اختصاص دارد که حدود ۳۴ درصد از مبلغ کل سرمایه‌گذاری این فراخوان است. همچنین پنج مجموعه در حوزه شهری با کاربری “خلاق” تعیین کاربری شده است که شامل گاراژ ملک زاهدان، خانه نجفی بوشهر، عمارت مشیر دیوان کردستان، خانه زعیم ابوئی زاهدان و حمام حاج شهباز خان کرمانشاه است. دو مجموعه با کاربری گردشگری سلامت، بهداشت و درمان که شامل ساختمان بهداری سراوان و مجموعه کردشت در جلفا است، به منظور مرمت و احیاء و جلب سرمایه‌گذار به فراخوان گذاشته شده است.
میرزائی گفت: مدت زمان بهره‌برداری از بناهای تاریخی یکی از دغدغه‌های فعالان و علاقه‌مندان میراث فرهنگی بود که تا قبل از این، میانگین آن ۲۵ سال بود، اما پس از مطالعات فنی، اقتصادی و انطباق با نظامات و دستورالعمل‌ها، میانگین سن بهره‌برداری در فراخوان جدید به ۱۵ سال تقلیل یافته است.
چرا بعضی بناهای تاریخی چند بار مزایده می‌شوند؟
او درباره تکرار چندباره برخی از این بناها برای مزایده، اظهار کرد: فراخوان عمومی برای مزایده این بناها، واقعی و شفاف است. گاهی متقاضی برای سرمایه‌گذاری وجود ندارد، برای همین در دور بعدی مزایده دوباره مشخصات آن‌ها تکرار می‌شود و به نظر می‌آید بنا دو بار به مزایده رفته، درحالی که در دور قبل متقاضی نداشته است.
او ادامه داد: تا سال ۱۳۹۸ میزان موفقیت بناهایی که به مزایده رفته‌اند، کمتر از ۴۰ درصد بود که در بهترین شرایط از هر ۱۰ بنایی که به مزایده گذاشته شد، چهار بنا سرمایه‌گذار جذب می‌کرد. با ارتقاء و اصلاح وضعیت در دو سال گذشته، این رویه تغییر کرد و اکنون از هر ۱۰۰ بنا، دست‌کم ۶۰ بنا واگذار می‌شود و تقریبا حدود ۶۰ درصد بناها سرمایه‌گذار پیدا می‌کند. البته گاهی یک بنای تاریخی متقاضی صددرصد دارد، اما در مراحل فنی و اقتصادی، از مدار خارج می‌شود و ۶۰ درصدی که به نتیجه می‌رسد، یعنی شرایط عمومی و تخصصی احرازشده در فرایند احیاء، طراحی و مرمت را پشت سر گذاشته است.
میرزائی اضافه کرد: طبیعی است که گاهی در فرآیند بستن قرارداد، مشکلاتی پیش آید. مخصوصا در وضع موجود که شرایط سختی را به نسبت گذشته حادث کرده و روی کل کارها اثر گذاشته است.
واگذاری ۱۲۵ مجموعه تاریخی
مدیرعامل صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیاء و بهره‌برداری از بناهای تاریخی و فرهنگی گفت: از زمانی که ماموریت واگذاری بناهای تاریخی به صندوق سپرده شده، یعنی از سال ۱۳۸۴ تا کنون ۱۲۵ مجموعه تاریخی با ۲۳۵ میلیارد تومان جذب سرمایه به بخش خصوصی واگذار شده که ۲۳ مجموعه در مناطق روستایی و محروم با ۷۵ میلیارد تومان جذب سرمایه بوده است. در دو سال گذشته، یعنی از سال ۱۳۹۸ تا کنون ۶۵ بنا واگذار شده است، یعنی نیمی از بناهایی که به سرمایه‌گذار برای مرمت، حفظ و احیاء واگذار شد در این دو سال بوده که ۱۷۲ میلیارد تومان هم سرمایه جذب شده است. از بین ۲۳ مجموعه‌ای هم که این ۱۵ سال در مناطق روستایی و محروم واگذار شده ۱۵ مجموعه فقط در این دو سال سرمایه‌گذار جذب کرده است. این آمارها گویای توجه ویژه در واگذاری مجموعه‌های مناطق روستایی و محروم در دو سال گذشته است که سرمایه‌گذاران را با تاکید بر حفظ هویت تاریخی منطقه‌ای توانستیم جذب کنیم.
تالار آیینه سعادت‌خواه را تحویل نمی‌دهند
او درباره نقدهایی که به نحوه ارزیابی صندوق در واگذاری بناها و انتخاب سرمایه‌گذار شده است، اظهار کرد: گاهی نقدهای نظارتی به نحوه ارزیابی صندوق می‌شود، اما در سال‌های اخیر میزان انحراف کاهش یافته است. هرچند طولانی شدن فرآیند کارها و تحویل ندادن بنا و مقاومت‌هایی که در این راستا می‌شود مشکلات جدی را پدید آورده است، مثلا “تالار آیینه خانه سعادت‌خواه” که بخشی از خانه نصیرالدوله در شهر تهران است، با وجود آن‌که مصوبه هیأت وزیران را دارد، هنوز تحویل داده نشده است. این تالار تا الان تعمیرگاه موتور بوده و سرایدار در آن زندگی می‌کرده، سؤال ما این است، ایراد ندارد این بنای تاریخی مرمت نمی‌شود و تعمیرگار موتور شده است، ولی ایراد دارد واگذار شود؟ گاهی مقاومت‌ها و شعارها و تابلوهایی که برخی افراد در ارتباط با واگذاری بناهای تاریخی نشان می‌دهند و بلند می‌کنند، انعکاسی غیرواقعی از واقعیت است، نمونه تالار آیینه در کشور کم نیست.
مقاومت در خانه جلال آل احمد
او افزود: درباره “خانه پدری جلال آل احمد” هم با مقاومت‌هایی مواجهیم. بیشتر از شش ماه از دستور وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می‌گذرد، اما باز هم بهانه‌تراشی می‌کنند. درست است که برخی فعالان میراث فرهنگی نسبت به برخی واگذاری‌ها دغدغه دارند، ولی درنظر بگیرند تا چندی پیش خانه جلال آل احمد محل تجمع و زندگی معتادها شده بود و با واگذاری‌ای که صندوق پیگیری کرد، تخلیه معتادان هم اتفاق افتاد.
تخلیه خانه سرهنگ ایرج دو سال طول کشید
میرزائی اضافه کرد: خانه سرهنگ ایرج را هم دو سال پیگیری کردیم تا به مرحله تخلیه رسید و در دور بعدی مزایده‌ها واگذار می‌شود. در استان فارس هم بناهای تاریخی وجود دارد که دفتر کار شده بود و به سختی تحویل داده شد.
او با اشاره به نقدهایی که درباره تغییر کاربری بناهای تاریخی به صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی می‌شود، اظهار کرد: در دو سال گذشته کارکرد پذیرایی بناهای تاریخی را تقریبا به صفر رسانده‌ایم، چون نقد می‌شد که صندوق، تصویر بناها را در جریان تغییر کاربری‌ها از بین می‌برد، برای همین به سمت کارکردهای دیگری چون موزه و گالری و یا تثبیت هویت اولیه رفتیم. کارکردهای اقامتی را بیشتر برای بناهایی تعریف کرده‌ایم که آسیب بیشتری دیده‌اند و فاخر نیستند.
مدیرعامل صندوق احیاء و بهره‌برداری از بناهای تاریخی و فرهنگی همچنین بیان کرد: در شورای فنی این صندوق، افراد خبره‌ای حضور دارند و براساس چارچوب‌ها و کاربری اولیه بناها، کاربری بعدی را تعیین می‌کنند و سلیقه سرمایه‌گذار را در تعیین کاربری به صفر رسانده‌اند و کاربری‌ها براساس اصالت و شأن بنا تعیین می‌شود.
او درباره تعریفی که برای بناهای نفیس در شورای فنی این صندوق وجود دارد و سیاستِ واگذاری بناهای نفیس به سرمایه‌گذار خصوصی، گفت: برای واگذاری تعدادی از بناهای تاریخی که توسط دستگاه‌های مختلف از جمله ارتباطات، نیرو، آموزش و پرورش و … تحت تصرف و استفاده بود، از هیأت وزیران مصوبه گرفته شده و به صندوق منتقل شده است. آن زمان، نفاست این بناها بررسی شده است. مجموعا ۲۷۳ بنا با این مصوبه واگذار شد که در طرح “پردیسان” بخشی از مرمت، احیاء و تعریف کاربری صورت گرفته است.
او افزود: طرح پردیسان از سال ۱۳۷۵ شروع شد، کاربری‌ها از سوی خبرگان و متخصصان میراث فرهنگی، از جمله سیدمحمد بهشتی، محیط طباطبایی و دیگر اساتید دانشگاه و میراث تعریف شده بود. سال ۱۳۸۴ که صندوق احیاء تشکیل شد، این ماموریت به صندوق واگذار شد و اکنون هم این بناها در تملک صندوق است.
حمام وکیل شیراز را اداره میراث فرهنگی فارس سفره‌خانه کرد
میرزائی درباره انتقادهایی که به تغییر کاربری برخی از این بناها شده است، اظهار کرد: حمام وکیل شیراز جزو بناهای واگذارشده به صندوق احیاء است، اما متاسفانه توسط اداره کل میراث فرهنگی استان فارس به سفره‌خانه تبدیل شد. راه حل جلوگیری از تخریب بناها، حفاظت و بهره‌برداری است. ما معتقدیم برای این بناها نباید هر نوع بهره‌برداری و یا کاربری را تعریف کرد.
او اضافه کرد: دو سال است با این سیاست بناها را برای مرمت و احیاء واگذار می‌کنیم، یعنی معتقدیم حمام تاریخی باید عین به عین مرمت و کاربری آن ترجیحا تثبیت شود. برای همین تعداد کاربری پذیرایی در حمام تاریخی را تقریبا به صفر رسانده‌ایم. ما نه تنها در کاربری بناهای تاریخی مداخله نمی‌کنیم، بلکه بنای متروک‌شده را به چرخه زندگی برمی‌گردانیم. خانه عامری‌های کاشان را درنظر بگیرید، فاخرتر از آن چه نمونه‌ای می‌توانیم داشته باشیم؟ زمانی که این بنا واگذار شد وضعیت آن به شکل امروز نبود. در ۴۰ سال گذشته یک عصارخانه، مرمت و احیاء نشده بود، ولی ما در این دو سال این کار را انجام دادیم.
او تاکید کرد: برای جلوگیری از تغییر کاربری بناهای فاخر، سیاست‌گذاری‌هایی شده که مثلا این بناها به خانه‌های خلاق یا نمایشگاه صنایع دستی تبدیل شوند که کمترین مداخله در این نوع کاربری وجود دارد. در مجموعه‌ای که این دور به مزایده گذاشته شده نیز برای پنج بنا، کاربری خانه خلاق تعریف شده است.
میرزائی با اشاره به اصلاح ضوابط تغییر کاربری، اظهار کرد: بیشترین انتقادها به تغییر کاربری بناهای تاریخی که واحد پذیرایی شده‌اند وارد بود، با اصلاح رویه سابق، “تعیین کاربری” جایگزین “تغییر کاربری” شد. در بعضی از بناها نیز “تثبیت کاربری” داریم.
او در ادامه درباره حمایت‌های صورت‌گرفته در دوران کرونا از سرمایه‌گذاران در بناهای تاریخی که به نوعی مستأجران وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به شمار می‌آیند، با وجود مصوبه بخشودگی اماکن واگذارشده به بخش خصوصی در دوران کرونا، گفت: ما اولین درخواست را برای جلب تسهیلات حمایتی در اسفند ۱۳۹۸ به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ارائه کردیم که شامل بخشودگی اجاره‌بهای سرمایه‌گذاران بود. البته باید درنظر گرفت که این اجاره‌بها تنها راه درآمد صندوق است و هیچ منبع درآمدی دیگری حتی برای پرداخت حقوق کارمندان نداریم، در بودجه دولت هم ردیفی برای مصارف جاری صندوق تعریف نشده است. با این حال درخواست بخشودگی اجاره‌بها و اختصاص تسهیلات حمایتی را به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ارائه کردیم.
او افزود: کل رقم اجاره بهره‌برداران در یک سال و نیم کرونا بالغ بر هفت میلیارد تومان بوده که تا کنون نه با بخشودگی اجاره‌بهای آن‌ها و نه پرداخت تسهیلات حمایتی برای جبران خسارت‌ها موافقت نشده است. درحالی که چهار بار درباره آن با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مکاتبه داشته‌ایم. تصمیم‌گیری در این‌باره هم به وزارت میراث فرهنگی و گردشگری سپرده شده است. میرزائی بیان کرد: هرچند در این مدت، علاوه‌بر صرفه‌جویی در هزینه، ارتقاء عملکرد هم داشته‌ایم و تعدادی از مجموعه‌ها مثل هتل لاله یزد را خریده‌ایم، اما هیچ اراده و بنایی برای کمک به صندوق و سرمایه‌گذاران وجود ندارد.
رشد در سرمایه‌گذاری بناهای تاریخی حتی با وجود کرونا
مدیرعامل صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیاء و بهره‌برداری از بناهای تاریخی و فرهنگی، درباره تاثیر کرونا بر کاهش سرمایه‌گذاری در حفظ و احیای بناهای تاریخی، اظهار کرد: شرایط دو سال گذشته روی بسیاری از سرمایه‌گذاری‌ها در پروژه‌های دولت اثر گذاشته است، ولی با مذاکره و ایجاد حس اعتماد در فعالان گردشگری، شرایط کرونا در مجموعه تاثیر منفی نداشته است و حتی به نسبت گذشته رشد خوبی هم داشته است. فکر می‌کنم اگر کرونا نبود حتما میزان سرمایه‌گذاری‌ها ارتقاء بیشتری پیدا می‌کرد.
میرزائی گفت: در شرایط اقتصادی حاضر و با توجه به وابستگی به پول نفت، چاره دیگری جز واگذاری امور به مردم نداریم، اما این واگذاری نباید بی‌حد و حصر باشد. باید سیاست‌گذاری کرد و نقش حاکمیت در حفاظت از بناهای تاریخی تعریف شود. همچنین پای‌بندی به قراردادها مهم‌ترین اصل است. بهترین مدل واگذاری هم جلب مشارکت و سرمایه بخش خصوصی با حق معین بهره‌برداری است.
