در شهر سبزوار – بخش مرکزی و روستای زعفرانیه بنایی با شماره ثبت آثار ملي ۱۶۹۶ قرار دارد که قدمت آن نیز صفوی-قاجاری و متعلق به قرن :۱۴-۱۳ هجری قمری است که در ناحیه بندی آن بافت مسکونی روستایی و زمین‌های زراعی قرار دارند و عرصه آن حدود ۴۷۵۰ متر مربع و اعیان حدود ۳۷۵۰ متر مربع و بنا نیز یک طبقه و دارای بالاخانه است، این بنا کاروانسرای زعفرانیه نام دارد.
درمورد این بنا که کاربری مصوب آن فرهنگی اقامتی پذیرایی (مجتمع گردشگری بین راهی) در نظر گرفته شده می‌دانیم که کاروانسرای زعفرانیه واقع در روستای زعفرانیه در یک کیلومتری جاده سبزوار- نیشابور از جمله معدود کاروانسراهای برجای مانده از دوره سلجوقی است که در دوره‌های صفویه و به ویژه در دوره قاجاریه دوباره بازسازی شده است.
این بنا در میان مجموعه بناهای زغفرانیه که شامل یخچال زعفرانیه، آب انبار زعفرانیه و کاروانسرای زعفرانیه بوده قرار گرفته که همگی نیاز به مرمت، بازسازی و توجه دارند.
ورودی اصلی این بنا در جبهه جنوبی و از کوچه خاکی است و از شمال به خانه‌های روستایی، از شرق و غرب نیز با کوچه خاکی مجاورت دارد. بنا تا دوره پهلوى اول به عنوان کاروانسرا مورد استفاده بوده و پس از آن، اهالى روستای زعفرانیه هر یک بخش‌هایى از کاروانسرا را به عنوان انبارى براى علوفه و وسایل خود به تملک درآوردند که اکنون توسط میراث فرهنگى سبزوار تخلیه شده است.
این کاروانسرا بر روی بنای متروکه کاروانسرایی مربوط به دوره صفوی و سلجوقی احداث شده و دارای آب انباری در ضلع جنوب غربی است.
این کاروانسرا از نوع چهار ایوانی دارای حیاط مرکزی و اصطبل در اطراف آن است. در بعضی از طاق‌نماها تزیینات مقرنس وجود دارد. پلان دارای ریتم، تقارن و تعادل است و ساخت آن متأثر از سبک آذری و آجرکاری‌های آن متأثر از سبک رازی است.
این کاروانسرای دشتی یک طبقه با حیاط مرکزی به سبک چهار ایوانی، جهت شمالی – جنوبی، دارای شاه نشین در جبهه شمالی، ایوان حجرات، ایوانچه، اصطبل هشتی و برج‌های نگهبانی بین دیوارهای محصور کننده است.
مصالح اصلی بکار برده در بنا شامل آجر، سنگ و ملات گچی است. نوع سازه طاق و تویزه و دیوار باربر است. تزیینات شامل آجرکاری، مقرنس کاری گچی (طاق نماهای شاه نشین و گوشه‌سازی زیرگند) ، قوس کلیل پارتی (حجره‌های شرقی و غربی بنا) است.
مساحت اعیان بنا ۳۱۸۴ متر مربع و عرصه بنا ۴۴۶۰ متر مربع است و به طور جزئی‌تر در شهرستان سبزوار، دهستان رباط، روستای زعفرانیه واقع شده است. با عنایت به اینکه این بنا به انضمام آب انبار و یخچال زعفرانیه یک مجموعه محسوب می‌شوند و موقعیت جغرافیای مناسبی با بهره‌برداری خدمات اقامتی و رفاهی می‌تواند داشته باشد، میطلبد در جهت عملیات آماده‌سازی و احیا کاروانسرای و آب انبار و یخچال زعفرانیه از هر گونه حفاری و ایجاد سازه‌های مرتفع خودداری شود و هر گونه توانبخشی در چارچوب کالبدی بنا محدود و از حد کنونی تجاوز نکند.
جهت ایجاد تناسب و هماهنگی و تقریب سنخیت بنا با محیط اطراف و کاستن از آلودگی منظری در سایت تاریخی که تداعی کننده مجموعه‌ای مربوط به دوره سلجوقی – صفوی و قاجار است حتی‌المقدور از آجر، خشت ، ملات گچی و سنگ در نماسازی استفاده شود.
انتهای پیام
