توسعه زیرساخت‌ها در استان خراسان رضوی که گردشگری در آن به واسطه وجود حرم مطهر امام رضا(ع) بسیار توسعه یافته و رونق حاصل از آن با تکیه بر گردشگری معنوی مذهبی بسیار پررنگ است، اهمیت بالایی دارد.
امروزه نه تنها شهر مشهد بلکه سراسر استان خراسان رضوی ذی نفع توسعه این صنعت و اقتصاد هستند و در موارد قابل توجهی گردشگران مذهبی – معنوی به سایر نقاط خصوصا ییلاقات نیز سفر می‌کنند لذا توسعه زیرساخت‌های گردشگری در سراسر این استان بسیار مهم است.
استان خراسان رضوی دارای بنای تاریخی کاروانسرای مهر است که به شماره ۱۶۶۰ به ثبت رسیده است. این بنا که تحت مالکیت اداره کل میراث فرهنگی است، دقیق‌تر در نشانی کیلومتر ۵۰ غرب شهر سبزوار، مسیر جاده تهران مشهد قرار دارد و قدمت تایخی آن به دوره صفوی می‌رسد البته ازدوره قاجار نیز الحاقاتی دارد.
این بنا که عرصه آن حدود۵۲۰۰ مترمربع و اعیان آن حدود ۴۰۰۰ متر و دو طبقه است در گذشته کاربری کاروانسرا داشته و امروزی کاربری مصوب آن اقامتی پذیرایی فرهنگی (مجتمع گردشگری بین راهی) در نظر گرفته شده است.
ورودی اين بنا رو به جنوب باز مي‌شود و ديوار جنوبی كاروانسرا ورودی را در ميان گرفته است. اضافه ورودی كه به صورت دو اشكوبه ساخته شده‌اند و طبقه دوم غرفه‌های جانبی ورودی دارای سه در گاهی در دو طرف است.
درگاه انتهایی غرفه به اطاق عقبی و درگاه جنب ورودی به شاه نشين و درگاه‌های دو طرف رو به بالا باز مي‌شود. ورودی بنا كه در داخل ايوان رفيعی قرار دارد، به صورت دو طبقه است كه طبقه دوم ورودی با شاه نشين به وسيله سه درگاهی نسبتا بلند كه در بالای در كاروانسرا قرار دارد، نور می‌گيرد.
كاروانسرای مهر به شكل چهارايوانی و مستطيل شكل است و تقريبا ۷۸٫۵۰ در۶۶٫۵۰ متر طول و عرض دارد. تعداد بيست و هشت اتاق در اطراف حياط مركزي آن كه ۴۳در۳۹ متر است , ساخته شده كه اندازه انها ۳٫۲۵ در۲٫۵۵ متر است.
دالان اين كاروانسرا بسيار زيبا و به صورت هشت ضلعي است و دو اتاق مستطيل شكل به طور قرينه در طرفين آن قرار دارد. روبروی دروازه ورودی شاه نشين زيبای كاروانسراست كه از يک ايوان به طول و عرض ۴٫۵ در۴ متر و در عقب آن يك حياط هشت ضلعي بسيار زيبا كه اطراف آن را اطاق‌های متعدد مربع و مستطيل شكل به طور قرينه فرا گرفته، قرار دارد. اين هشت ضلعی نيز قرينه دالان كاروانسراست.
تزیینات بنا شامل آجرکاری با نقوش مختلف است و این کاروانسرا دارای حجره‌هایی مجزا ازحجره‌های حیاط اصلی است که درنوع خود بی‌نظیر است البته بنا دارای سردر مفصل دو طبقه با تزیینات آجرکاری و طاق نماهای زیبا نیز هست البته باید بدانیم که در طی سال‌های اخیر مرمت‌هایی از سوی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی استان نیز انجام شده است.
کاروانسرای زعفرانیه
در شهر سبزوار – بخش مرکزی و روستای زعفرانیه بنایی با شماره ثبت آثار ملي ۱۶۹۶ قرار دارد که قدمت آن نیز صفوی-قاجاری و متعلق به قرن :۱۴-۱۳ هجری قمری است که در ناحیه بندی آن بافت مسکونی روستایی و زمین‌های زراعی قرار دارند و عرصه آن حدود ۴۷۵۰ متر مربع و اعیان حدود ۳۷۵۰ متر مربع و بنا نیز یک طبقه و دارای بالاخانه است، این بنا کاروانسرای زعفرانیه نام دارد.
درمورد این بنا که کاربری مصوب آن فرهنگی اقامتی پذیرایی (مجتمع گردشگری بین راهی) در نظر گرفته شده می‌دانیم که کاروانسرای زعفرانیه واقع در روستای زعفرانیه در یک کیلومتری جاده سبزوار- نیشابور از جمله معدود کاروانسراهای برجای مانده از دوره سلجوقی است که در دوره‌های صفویه و به ویژه در دوره قاجاریه دوباره بازسازی شده است.
این بنا در میان مجموعه بناهای زغفرانیه که شامل یخچال زعفرانیه، آب انبار زعفرانیه و کاروانسرای زعفرانیه بوده قرار گرفته که همگی نیاز به مرمت، بازسازی و توجه دارند.
ورودی اصلی این بنا در جبهه جنوبی و از کوچه خاکی است و از شمال به خانه‌های روستایی، از شرق و غرب نیز با کوچه خاکی مجاورت دارد. بنا تا دوره پهلوى اول به عنوان کاروانسرا مورد استفاده بوده و پس از آن، اهالى روستای زعفرانیه هر یک بخش‌هایى از کاروانسرا را به عنوان انبارى براى علوفه و وسایل خود به تملک درآوردند که اکنون توسط میراث فرهنگى سبزوار تخلیه شده است.
این کاروانسرا بر روی بنای متروکه کاروانسرایی مربوط به دوره صفوی و سلجوقی احداث شده و دارای آب انباری در ضلع جنوب غربی است.
این کاروانسرا از نوع چهار ایوانی دارای حیاط مرکزی و اصطبل در اطراف آن است. در بعضی از طاق‌نماها تزیینات مقرنس وجود دارد. پلان دارای ریتم، تقارن و تعادل است و ساخت آن متأثر از سبک آذری و آجرکاری‌های آن متأثر از سبک رازی است.
این کاروانسرای دشتی یک طبقه با حیاط مرکزی به سبک چهار ایوانی، جهت شمالی – جنوبی، دارای شاه نشین در جبهه شمالی، ایوان حجرات، ایوانچه، اصطبل هشتی و برج‌های نگهبانی بین دیوارهای محصور کننده است.
مصالح اصلی بکار برده در بنا شامل آجر، سنگ و ملات گچی است. نوع سازه طاق و تویزه و دیوار باربر است. تزیینات شامل آجرکاری، مقرنس کاری گچی (طاق نماهای شاه نشین و گوشه‌سازی زیرگند) ، قوس کلیل پارتی (حجره‌های شرقی و غربی بنا) است.
مساحت اعیان بنا ۳۱۸۴ متر مربع و عرصه بنا ۴۴۶۰ متر مربع است و به طور جزئی‌تر در شهرستان سبزوار، دهستان رباط، روستای زعفرانیه واقع شده است. با عنایت به اینکه این بنا به انضمام آب انبار و یخچال زعفرانیه یک مجموعه محسوب می‌شوند و موقعیت جغرافیای مناسبی با بهره‌برداری خدمات اقامتی و رفاهی می‌تواند داشته باشد، میطلبد در جهت عملیات آماده‌سازی و احیا کاروانسرای و آب انبار و یخچال زعفرانیه از هر گونه حفاری و ایجاد سازه‌های مرتفع خودداری شود و هر گونه توانبخشی در چارچوب کالبدی بنا محدود و از حد کنونی تجاوز نکند.
جهت ایجاد تناسب و هماهنگی و تقریب سنخیت بنا با محیط اطراف و کاستن از آلودگی منظری در سایت تاریخی که تداعی کننده مجموعه‌ای مربوط به دوره سلجوقی – صفوی و قاجار است حتی‌المقدور از آجر، خشت ، ملات گچی و سنگ در نماسازی استفاده شود.
انتهای پیام
