عمارت تاریخی گویجه بئل یکی از میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی و شهر اهر است که به شماره ثبت ۲۹۲۰ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
این بنا که تحت مالکیت میراث فرهنگی و در اختیار اداره کل میراث فرهنگی است، در نشانی اهر- جاده اهر به تبریز – گردنه گوئجه بل ثبت شده و دوره تاریخی آن مربوط به زمان حکومت صفوی است.
این بنا که فاقد حریم مصوب است در عرصه حدود ۲۰۴۳ مترمربع و اعیان حدود ۱۰۹۱ متر مربع بوده و تعداد طبقات آن، یک طبقه است.
کاربری گذشته بنا کاروانسرا بوده و امروز پیشنهادی استان برای کاربری بنا، اقامتی و پذیرایی است البته کاربری پیشنهادی کارشناس مجتمع گردشگری بین راهی بوده و نهایتا نیز کاربری مصوب آن اقامتی و پذیرایی و همچنین مجتمع گردشگری بین راهی در نظر گرفته شده است.
در خصوص کاروانسرای کوهستانی گویجه بل که در جاده تبریز – هریس واقع است باید بدانیم که که دارای پلان مستطیل شکل بوده که گوشه‌های بنا با برجک‌هایی تقویت شده است.
این کاروانسرای عظیم که ۱۰ سالن بزرگ دارد، یکی از بناهای تاریخی اصلی و ثبت شده شهرستان هریس است که با توجه به شواهد و قرائن متعلق به دوره صفویه بوده و از آن به عنوان کاروانسرای کوهستانی استفاده شده است.
از خصوصیات بارز آن، بسته بودن بنا و طراحی آن برای مناطق کوهستانی و سردسیر و زمستان‌های سخت و پربرف است. نوع معماری این اثر زیبا بومی آذربایجانی است که در فاصله ۹۵ کیلومتری تبریز واقع شده است.
این بنا از نوع کاروانسراهای کوهستانی، بدون حیاط مرکزی با پلان مستطیل شکل است. گوشه‌های بنا با برجک‌هایی تقویت‌شده است. هشتی ورودی از طرف غرب به داخل سالن با پنج گنبد عرقچین گشوده میشود. از هر طرف پنج سالن (درمجموع ۱۰ سالن) از کریدور مرکزی انشعاب یافته است.
دیوارها در داخل و خارج از سنگ مالون و سقف‌ها آجری است و سقف راهرو مرکزی با گنبدهای عرقچین و علاوه بر سقف سالن‌های شمالی و جنوبی طاق آهنگ، سردر ورودی، شتر خان (محل نگهداری شترها) و محل استقرار مسافران از بخش‌های اصلی این کاروانسراست.
برخلاف کاروانسراهای فلات داخلی (عناصر به دور میان سرایی ساخته می‌شدند)، این بنا از معماری بومی سرزمین آذربایجان الگو گرفته است.
کاروانسرا فاقد تزیینات خاصی است و توسط میراث فرهنگی استان طی سالیان گذشته مرمت شده است منتها در بخش‌هایی از بنا با توجه به کاربری بنا و فرسودگی سیستم تاسیسات و مرمت غیراصولی کف مجموعه نیازمند مرمت تکمیلی است.
کاروانسرای کوهستانی گویجه بل به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده تبریز – هریس و مهمتر از آن واقع شدن در مسیر محور گردشگری تاریخی طبیعی ارسباران قابلیت تبدیل به مکانی فرهنگی هنری و اقامتی پذیرایی را تحت عنوان مجتمع گردشگری بین راهی دارد.
