در روزهای پیش‌رو نیز تعدادی از بناهای تاریخی این استان اصفهان که به نصف جهان شهره است، از طریق صندوق توسعه و احیا به مزایده گذاشته می‌شوند که به این چن بنا می‌پردازیم.
در شهر نائین استان اصفهان بنایی تاریخی باشماره ثبت ملی ۴۷۰۲ و تحت مالکیت میراث فرهنگی قرار دارد که به مجموعه خانه فاطمی مشهور است.
این مجموعه که در نشانی اصفهان – شهرستان نائین- محله نوآباد- میدان شریعتی- جنب مسجد خواجه نائین
قرار دارد در محدوده بندی اطرافش سه حوزه مسکونی، مذهبی و زراعی قرار دارد و در همجوارش دارای تاسیسات شهری است و در بافت تاریخی شهر نائین نزدیک به مسجد خواجه قرارگرفته است.
در خصوص دسترسی‌های اطراف بنا نیز به طور جزئی تر باید بدانیم که این بنا در مجاروت بازار تاریخ نائین، امامزاده حیدر و مسجد تاریخی خواجه خضر واقع شده است، نوع معابر و درجه بندی دسترسی‌ها نیز شامل بازار تاریخی نائین و سپس کوچه مسجد خواجه است.
عرصه این بنا به ۳۲۷۰ متر مربع و اعیان آن به ۲۲۵۰ متر مربع میرسد، تعداد طبقاتش ۳ طبقه است و براساس کاربری مصوب طبق کمیته تشخیص نفایس، کاربری مورد نظر آن فرهنگی، اقامتی و پذیرایی در نظر گرفته شده است.
در خصوص مطالعات معماری بنا باید بدانیم که مجموعه خانه فاطمی محله نوآباد در فاصله کمی از میدان شریعتی جنب مسجد خواجه نائین و محدود به دو گذری است که جلوخان مجموعه در ان قرار دارد و به همین نام و گذر غربی که از محله سرآب می گذرد به نام سرآب معروف است.
خانه فاطمی
این خانه قدیمی مربوط به اواخر قرن سیزدهم هجری است که به احتمال زیاد صد و بیست سال پیش ساخته شده و طبق اظهارات قبلی این مجموعه متعلق به عمادالسلطنه وزیری بوده که بعدا به مرتضی قلی خان متولی باشی و برادر او ناظم میرسد و سپس حاج محمدعلی فاطمی طباطبائی ساختمان بیرونی و اندرونی را خریداری می نماید و ساختمان خلوت متعلق به آقای معصومی بوده است.
مجموعه تاریخی خانه فاطمی نمونه کاملی از خانه‌های دوره قاجار با معماری سبک اصفهانی است و خانه مشتمل بر بخش‌های بیرونی و اندرونی، اصطبل، حوضخانه، مطبخ و … است. ساختمان اندرونی که از طریق کوچه‌های شرقی و غربی با خارج در ارتباط است حیاط وسیع با آب نماهای قدیمی دارد. تالار و شاهنشین اصلی این مجموعه نیز حد واسط بخش بیرونی و اندرونی است و توسط ارسیهای سه‌لنگه و پنج لنگه به حیاط اندرونی و بیرونی اشراف می‌شود.
دو گوشواره در جناحین تالار اصلی قرار گرفته که با پنجره‌های زیبای بالارو با تالار ارتباط می‌یابد، طبقه فوقانی آن نیز شامل پنج مهتابی در سه جبهه مختلف با راه پله‌های مجزاست.
مطالعات زیبایی شناسی این بنا نیز نشان می‌دهد که معماری خانه منعکس کننده معماری خانه‌های سبک اصفهانی در این دوره با تزئینات گچ بری، آلت بری و نقاشی جالب است. این سبک خانه در نائین منحصر به‌فرد است و با خانه‌های سبک نائین تفاوت دارد.
تالار جبهه جنوبی با تزئینات مقرنس کاری و نقاشی زینت بخش حیاط بیرونی است و در قسمت فوقانی آن مهتابی سراسری واقع شده که بدنه آن با گشته بری‌های رنگی تزئین شده است، ساختمان خلوت که در گذشته با حیاط بیرونی و اندرونی ارتباط داشته از کوچه جلوخان با خارج در ارتباط است و دارای اطاقی مزین به مقرنس کاری است. قطار بندی ها و مقرنس های گوشواره ها نیز از دیگر تزئینات بنا محسوب می‌شود.
خانه منعمیان
یکی از دیگر بناها در شهر اصفهان قرار دارد و تحت مالکیت اداره کل میراث فرهنگی و ثبت شده در فهرست آثار ملی است، این میراث تاریخی که در خیابان چهارباغ پائین – حدفاصل میدان شهدا و چهارراه تختی – کوچه پردیس قرار دارد، بنایی قاجاری است و در دسترسی های اطراف بنا، روستا و در مورد نوع معابر و درجه بندی دسترسی‌ها، خیابان چهارباغ و کوچه پردیس ثبت شده است.
عرصه این مجموعه حدود ۳۹۵ متر مربع، اعیان آن حدود ۲۴۵ متر مربع و تعداد طبقات دو طبقه است، البته حریم اين اثر هنوز تعیین نشده است.
خانه منعمیان همانطور که مشخص است در گذشته کاربری مسکونی داشته و امروز کاربری مصوب صندوق خانه خلاق (با تاکید بر صنایع دستی و فرش دستباف) است.
این خانه تاریخی متعلق به خانواده منعمیان که تاریخ دقیقی از مراحل ساخت آن به دست نیامـــده، است ولی طبق نقل قول‌های محلی خانه منعمیان به عنوان مرکز فعــالیــت‌های مذهبی کاربـــرد داشتـــه و هیچگونه حادثــــه طبیعی واجتماعی ازجمله زلزله وانفجار وآتش سوزی در آن رخ نداده است.
این خانه در دو طبقه و به سبک قاجاری ساخته شده که حیاط اصلی آن نیز دارای یک حوض مستطیل شکل بوده و به نظر جبهه غربی این خانه الحاقی دوره‌های بعد است. بخش اصلی این خانه، شاه نشین آن بوده که با ارسی پنج دری، تزئینات بسیار زیبای آیینه کاری – گچبری – مقرنس کاری در سقف و بدنه همچنان وجود دارد که متاسفانه بر اثر بی توجهی و در اثر عوامل محیطی و جوی به این صورت مخروبه درآمده و درحال تخریب بیشتر است
در مورد مطالعات معماری این بنا باید بدانیم که حیاط مرکزی این خانه که درجبهه شرقی آن قرار ندارد نشان دهنده آن است که قدمت این خانه به زمان قاجار برمی‌گردد و دو اتاق در بخش شمالی خانه و اتاق‌های دوطبقه در سمت غرب ساختمان وجود دارد.
شاه نشین این خانه اما حاکی از آن است که مانند اکثر خانه‌های قدیمی اصفهان بخش اصلی آن را تشکیل می‌دهد، این مجلل‌ترین بخش خانه با ارسیهای پنج‌دری و گچبری و آینه‌کاری و مقرنس‌های زیبایش هنوز هم نظر را به خود جلب می‌کند.
حوض مستطیل شکلی که در پیش شاهنشین قرار دارد با طرح شبکه‌‌ای سنگ‌هایش بر درخشش بیشتر این بخش خانه افزوده که البته مرمت شده است. خانه منعمیان در خیابان چهارباغ پایین محله پشت بارو دروازه نو واقع است که از کوچه یازده پیچ، و چهارباغ عباسی نیز دسترسی دارد.
خانه شیبانی
استان اصفهان در شهر کاشان دارای خانه ای تاریخی متعلق به دوران قاجار و زنده دارد که در سال ۹۶ مجوز بهره واگذاری بنا توسط مقام عالی وزارت صادر شده است.
دارای بافت تاریخی و سکونتی و مذهبی در اطراف خود است که عرصه آن ۴۷۰ متر مربع و اعیان آن ۵۶۰ حدود متر مربع و تعداد طبقات آن نیز به ۲ طبقه میرسد.
کاربری مصوب آن طبق کمیته تشخیص نفایس خانه خلاق (با تاکید بر صنایع دستی و فرش دستباف) ارزیابی شده که قسمتی از عرصه اصلی بنا در خیابان کشی‌های دوره پهلوی قسمتی از بین رفته است.
خانه شیبانی دارای دو حیاط کوچک و بزرگ بوده و بخش‌های عمده‌ای از بنا تخریب شده است. اهمیت دیگر این خانه به قرارگیری آن در بافت تاریخی کاشان و در نزدیکی خانه‌های تاریخی است. این خانه یکی از خانه‌های قاجاری کاشان است که با معماری گودال – باغچه طراحی و ساخته شده‌است. از مزیت‌های معماری گودال – باغچه می‌توان به دسترسی به آب قنات، عایق حرارت و رطوبت بودن و مقاومت بیشتر در برابر زلزله اشاره کرد.
تزئینات گچبری در نمای حیاط دیده می‌شود و در پوشش فضاهای موجود، تزئینات یزدی بندی و گچبری اجرا شده است، بخش‌هایی از جرزها و دیوار حیاط نیز در عملیات مرمتی به منظور حفاظت از بنا بازسازی شده است. استفاده از مصالح ناهمگون همچون درب و پنجره فلزی و ملات ماسه سیمان در بنا مشاهده می‌شود.
این خانه دارای گچبری‌هایی با طرح گل و بوته و مربوط به دوره زندیه و قاجار است که با زمینه اخرا کار شده و به صورت کامل روی جرز ها و کتیبه ها و پشت بغل ها به زیبایی هر چه تمام تر نقش بسته است.
خانه اخباری
خانه اخباری استان اصفهان در شهر کاشان نیز یک بنای ثبت ملی و تحت مالکیت میراث فرهنگی است که دقیقا در نشانی کاشان، خیابان غیاث الدین جمشید کاشانی،کوچه جنب تکیه سر سنگ قرار دارد. این میراث ارزشمند متعلق به دوره صفوی است که عرصه آن حدود ۱۳۰۰متر مربع و اعیان آن حدود ۹۵۰متر مربع و تعداد طبقات آن ۲ طبقه است.
خانه اخباری با کاربری مصوب فرهنگی هنری، اقامتی، پذیرایی در قسمت شمال شرقی بافت قدیم کاشان و در محله سر سنگ از محلات قدیم شهر واقع شده است. به لحاظ اقلیمی کاشان جز اقلیم گرم و خشک ایران به شمار می‌رود، تابستان‌های بسیار گرم و خشک و زمستان‌های سرد و خشک از ویژگی این نوع اقلیم است. عارضه‌های مخل طبیعی منطقه زلزله _سیل و طوفان‌های غبارآلود معروف به طوفان سیاه است.
خانه اخباری در امتداد شمال_جنوب بنا شده و ورودی اصلی خانه با سر در، در ضلع جنوبی قرار دارد. بخش جنوبی (تابستان خانه) در دو طبقه بنا شده که در طبقه تحتانی حوضخانه و اتاق‌های گوشواره، سرداب‌ها و انباری واقع شده است و درطبقه فوقانی اتاق‌های شاهنشین، اتاق‌های گوشواره، مطبخ و انباری‌ها واقع شده‌اند، از ورودی اصلی تا حیاط خانه حدود ۵ متر اختلاف سطح وجود دارد که با ایجاد رمپ طویل دسترسی تسهیل شده است.
در قسمت جنوبی تک بادگیر قدیمی خانه در منتهی الیه این ضلع و در جنب کوچه واقع شده که به شدت فرسوده و در حال تخریب است، تعدادی ازفضا های طبقه فوقانی ضلع جنوبی تخریب و بخش های دیگر به شدت فرسوده و در حالت تخریب هستند.
قسمت شمالی خانه که در یک طبقه بنا شده است به احتمال زیاد از مستحدثات زندیه به این طرف بوده و شامل اتاق شاهنشین و گوشواره‌های دو سوی آن است حیاط وسیع خانه با آب نمای بزرگ مستطیل شکل، در وسط و چهار باغچه در چهارگوشه آن هویت یافته و در دو ضلع شرقی و غربی خانه جداره‌ها به صورت طاق چشمه تزئین شده که طاق چشمه های ضلع غربی بواسطه ایجاد مستحدثه جدید کاملا تخریب شده است و آثار آن بر روی جداره پیداست.
خانه حکیم باشی
خانه حکیم باشی کاشان نیز جزو میراثی است که به مزایده می‌رود ویک بنای ثبت ملی و تحت مالکیت میراث فرهنگی است. این میراث قاجاری در خیابان فاضل نراقی کاشان و با فاصله کمی از مسجد آقابزرگ واقع شده است و از طریق معابر محلی درجه ۳ به خیابان اصلی (فاضل نراقی) مرتبط می‌شود.
عرصه این بنا حدود ۲۶۵۰ مترمربع و اعیان آن نیز حدود ۱۸۰۰ مترمربع است، این بنای سه طبقه کاربری فرهنگی هنری، اقامتی، پذیرایی- طب سنتی خواهد داشت.
سیستم سازه بنا به صورت دیوار باربر، که در برخی از فضاها تاق و تویزه و در فضاهای دیگر پوشش سقف به صورت مسطح و ضربی و در برخی دیگر از فضاها تیرپوش است.
مصالح به کار رفته در بنا به طور عمده شامل نیز خشت و آجر به همراه ملات گچ و سنگ و نیز ملات کاه گل است.
از ویژگی‌های بارز آن، وجود نقاشی‌های ارزشمند و بی نظیر از میرزا عبدالوهاب غفاری-از اساتید به نام نقاشی در دوره قاجار-در سقف اتاق شاه نشین خانه است و بخش‌های اندرونی و بیرونی و گودال باغچه در این بنا وجود دارد و همه آن ها، به صورت چهار طرف ساخت و در سه طبقه به چشم می‌خورد.
کاوانسرای ظفرقند
اردستان استان اصفهان و در روستای ظفرقند، کاروانسرایی به همین عنوان دارد که با ملی ۱۲۲۳۶ ثبت شده است، این میراث صفوی، حدود ۲۸۶۰ مترمربع عرصه و ۲۱۰۰ متر مربع اعیان دارد و کاربری امروزی تعریف شده برای این بنا نیز فرهنگی ، اقامتی ، پذیرایی- (مجتمع گردشگری بین راهی ) است.
از انجایی که روستای ظفرقند از قدیم الایام در مسیر کاروان‌ها بوده است، به همین دلیل کاروانسرای بزرگ آن در کنار روستا هنوز پابرجاست. قدمت کاروانسرای ظفرقند به عنوان بزرگترین و مهمترین کاروانسرای بین‌راهی به جا مانده در منطقه به دوره صفویه برمی‌گردد.
نوع پلان این کاروانسرا دو ایوانی است و در سمت چپ و راست ورودی آن ۶ صفه وجود دارد. مصالح به کار رفته در کاروانسرا از سنگ و آجر می باشد. در ورودی کاروانسرا دو سکوی کم حجم وجود دارد و دو سوی هشتی با دو حجره و دو طاق نمای کوچک و بزرگ تقسیم شده است.
طرح یک ستاره نیز در زیر گنبد هشتی قابل مشاهده است، دو راه پله نیز در دو سوی هشتی برای رسیدن به بام مشاهده می‌شود و در هر چهار گوش کاروانسرا یک آبریزگاه قرار گرفته است.
کاروانسرای بقم
کاروانسرای بقم هم جزو کاروانسراهایی است که در استان اصفهان قرار دارد و قدمت ان قاجاری است عرصه آن ۴۳۰ متر مربع و اعیان آن ۳۴۵ متر مربع است.این بنای دو طبقه که دو گذشته کاربری مسکونی داشته است، امروزه کاربری فرهنگی، اقامتی پذیرایی – مجتمع گردشگری بین راهی دارد.
کاروانسرای بقم همانند سایر کاروانسراها، یک ورودی دارد و صفه‌ها و حجره‌های گرداگرد حیاط مرکزی قرار گرفته اند. این کاروانسرا با توجه به قرار گرفتن در کنار جاده اصفهان به اردستان از موقعیت ممتازی برخوردار است. قدمت این کاروانسرا به دوره صفویه بازمی گردد و نوع پلان کاروانسرا دو ایوانی می باشد. کاروانسرای بقم دارای تزئینات گچبری و آجرکاری می باشد.
خانه یدالهی
خانه یدالهی یکی از میراث استان اصفهان است که به عنوان یک اثر تاریخی متعلق به دوران قاجار در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. این بنای ارزشمند تاریخی در مجاورت خانه تاریخی طالب قرار دارد که در گذشته تخریب و نوسازی شده است.
در مورد این خانه باید بگوییم در ضلع شمالی این بنا خانه توسلی قرار گرفته است، البته یک خانه تخریب شده نیز در دیوار به دیوار خانه یداللهی قرار گرفته و احتمالاً این دو خانه با خانه کناری با هم یکی بودند و بعدها تفکیک شده‌اند.
در ضلع غربی نیز خانه تاریخی طالب قرار داشته که در سال‌های قبل تخریب و نوسازی شده است.
ضلع جنوبی ساباط قرار گرفته و اولین راه دسترسی به این خانه است و در سمت ضلع شرقی خانه‌ای به نام صیرفی در فهرست آثار ملی ثبت شده است. متاسفانه این بنا در سال ۱۳۹۰ به آتش کشیده شد. خانه صیرفی و خانه یداللهی احتمالاً دارای فضاهای مشترک به ویژه در بخش مطبخ و تامین آب بودند.
انتهای پیام
